Trước kia, kỳ thi tốt nghiệp và thi đại học là hai cuộc thi riêng biệt, gắn liền với hai mục tiêu rõ nét: công nhận hoàn thành phổ thông và xét tuyển vào đại học.

Tuy nhiên, từ năm 2015 sự thay đổi cơ chế đã tạo ra một “kỳ thi chung”, vừa xét tốt nghiệp vừa có thể dùng kết quả để tuyển sinh đại học. Bài viết này giúp bạn hiểu đúng về hai hình thức thi, điều kiện, cấu trúc, cách tính điểm và ưu nhược điểm để lựa chọn phù hợp.

Tìm hiểu thi tốt nghiệp và thi đại học là gì?

Thi tốt nghiệp THPT là kỳ thi do Bộ GD&ĐT tổ chức nhằm đánh giá năng lực học sinh sau 12 năm học, là điều kiện xét công nhận tốt nghiệp và có thể là cơ sở tuyển sinh đại học theo quyết tự chủ của các trường đại học.

Trong khi trước đây, thi đại học là kỳ thi riêng do các trường tự tổ chức, cần để tuyển sinh đầu vào. Nhưng hiện nay, hai kỳ thi đã sáp nhập làm một, chấm dứt việc thí sinh phải thi hai lần khác nhau.

>>> Xem thêm: Cách chọn khối thi Đại học phù hợp để mở rộng cơ hội nghề nghiệp

Điều kiện để được công nhận tốt nghiệp THPT

Để được công nhận tốt nghiệp THPT, thí sinh phải đáp ứng đồng thời nhiều điều kiện theo Quy chế thi tốt nghiệp THPT 2025 do Bộ GD&ĐT ban hành. Cụ thể:

Hoàn tất chương trình học THPT

• Thí sinh phải hoàn thành đầy đủ các môn học, nội dung giáo dục của lớp 12 và cả bậc THPT.
• Không thuộc diện bị đình chỉ hoặc kỷ luật ở mức hủy kết quả học tập.

Đủ điều kiện dự thi

• Có hồ sơ đăng ký dự thi hợp lệ.
• Tham gia đầy đủ các bài thi theo quy định, không bỏ bài hoặc vi phạm quy chế ở mức hủy kết quả.

Không có điểm liệt

• Trong tất cả các bài thi, thí sinh không được có môn nào dưới 1,0 điểm (theo thang điểm 10).
• Chỉ cần một môn bị điểm liệt, thí sinh sẽ không đủ điều kiện xét tốt nghiệp, dù các môn khác điểm cao.

Đạt điểm xét tốt nghiệp tối thiểu

• Điểm xét tốt nghiệp (ĐXTN) phải từ 5,0 trở lên mới được công nhận đỗ tốt nghiệp.
• Công thức tính điểm từ năm 2025 có sự thay đổi đáng chú ý: ĐXTN = (Điểm thi tốt nghiệp THPT + Điểm trung bình cả năm lớp 12) / 2
• Điểm học bạ được tính trung bình cả 3 năm học, với trọng số khác nhau: lớp 12 được tính cao hơn lớp 11, và lớp 11 cao hơn lớp 10.

Quy định đặc biệt về môn Ngoại ngữ

• Thí sinh có chứng chỉ ngoại ngữ quốc tế đạt chuẩn có thể được miễn thi Ngoại ngữ.
• Tuy nhiên, khác với giai đoạn trước, từ năm 2025 chứng chỉ này không còn được quy đổi thành điểm 10 tuyệt đối. Thí sinh chỉ được ghi nhận miễn thi, còn điểm xét tốt nghiệp sẽ tính dựa trên các môn khác.

Lưu ý

• Các trường hợp đặc biệt (như học sinh khuyết tật, học sinh có hoàn cảnh khó khăn) có thể được xét đặc cách tốt nghiệp THPT theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
• Thí sinh có thể truy cập website của Bộ Giáo dục và Đào tạo hoặc Sở Giáo dục và Đào tạo địa phương để biết thêm thông tin chi tiết về điều kiện tốt nghiệp THPT.

Khám phá cấu trúc, nội dung thi tốt nghiệp và thi đại học

Để hiểu rõ sự khác biệt giữa thi tốt nghiệp THPT và thi đại học, trước tiên cần nhìn vào cấu trúc và nội dung bài thi. Mỗi kỳ thi được thiết kế với mục tiêu khác nhau.

Kỳ thi tốt nghiệp nhằm đánh giá kiến thức phổ thông, đảm bảo học sinh hoàn thành chương trình THPT; trong khi kỳ thi đại học (trước đây) tập trung vào việc phân loại, tuyển chọn những thí sinh có năng lực học tập chuyên sâu. Vì vậy, từ hình thức thi, số lượng môn thi cho đến cách tính điểm đều có những điểm riêng biệt.

Hình thức thi và các môn bắt buộc

Thi tốt nghiệp THPT

• Hình thức thi: Thi trắc nghiệm khách quan với 4 bài thi độc lập:
• Toán: 90 phút, 50 câu hỏi.
• Ngữ văn: 120 phút, 60 câu hỏi.
• Ngoại ngữ (thường là Tiếng Anh): 60 phút, 50 câu hỏi.
• Khoa học tự nhiên (KHTN) hoặc Khoa học xã hội (KHXH): 90 phút, 40 câu hỏi.
• Mức độ khó: Trung bình, tập trung vào kiến thức cơ bản và định hướng phát triển năng lực tư duy.

Thi đại học

• Hình thức thi: Tùy theo khối thi và trường Đại học đăng ký:
• Khối thi A, B, D: Thi trắc nghiệm 3 môn (Toán, Lý, Hóa hoặc Toán, Văn, Ngoại ngữ).
• Khối thi C, E: Thi trắc nghiệm 3 môn (Văn, Sử, Địa) và thi viết môn Ngữ văn.
• Khối thi H: Thi năng khiếu theo quy định của từng trường.
• Mức độ khó: Cao hơn thi tốt nghiệp, tập trung vào kiến thức chuyên sâu và định hướng phát triển năng lực tư duy logic, sáng tạo.

Các kỳ thi

Tốt nghiệp THPT

• Thời gian tổ chức: Thường diễn ra vào tháng 6 hàng năm.
• Đối tượng dự thi: Học sinh lớp 12 THPT cả nước.
• Mục đích:
  • Xét công nhận tốt nghiệp THPT.
  • Xét tuyển vào các trường Cao đẳng hoặc Đại học
• Quy chế thi:
  • Thi 4 bài thi độc lập: Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ,
  • Thi theo hình thức trắc nghiệm khách quan.
  • Thời gian thi: 120 phút/bài (Ngoại ngữ 60 phút).
  • Điểm thi: 0 – 10 điểm.

Kỳ thi đại học

• Thời gian tổ chức: Thường diễn ra vào tháng 7 hàng năm.
• Đối tượng dự thi: Thí sinh tốt nghiệp THPT.
• Mục đích: Xét tuyển vào các trường Cao đẳng hoặc Đại học.
• Quy chế thi:
  • Khối thi A, B, D: Thi 3 môn Toán, Lý, Hóa hoặc Toán, Văn, Ngoại ngữ.
  • Khối thi C, E: Thi 3 môn Văn, Sử, Địa và thi viết môn Ngữ văn.
  • Khối thi H: Thi năng khiếu theo quy định của từng trường.
  • Hình thức thi: Trắc nghiệm khách quan và thi viết (tùy theo khối thi).
  • Thời gian thi: 90 – 120 phút/bài (Ngoại ngữ 60 phút).
  • Điểm thi: 0 – 10 điểm.

Cách tính điểm thi tốt nghiệp THPT và thi đại học

Tính điểm thi tốt nghiệp THPT

• Điểm thi mỗi môn:
  • Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ: Lấy tổng điểm của tất cả các câu hỏi trong bài thi, sau đó làm tròn đến hai chữ số thập phân.
  • KHTN/KHXH: Lấy tổng điểm của hai môn thi thành phần, sau đó làm tròn đến hai chữ số thập phân.
• Điểm trung bình:
  • Lấy tổng điểm của 4 bài thi chia cho 4.
• Điểm xét tốt nghiệp:
  • Công thức: (Điểm trung bình x 7 + Điểm thi tổ hợp x 3) : 10
  • Mức điểm: 0 – 10.

Tính điểm thi đại học

• Điểm thi mỗi môn:
  • Tương tự như cách tính điểm thi tốt nghiệp THPT.
• Điểm thi đại học:
  • Lấy tổng điểm của các môn thi theo quy định của từng khối thi, làm tròn đến hai chữ số thập phân.
  • Có thể cộng thêm điểm ưu tiên đối tượng, khu vực theo quy định.

>>> Tham khảo: Điểm ưu tiên là gì? Công thức tính điểm ưu tiên xét tuyển đại học

Lưu ý

• Cách tính điểm có thể thay đổi theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo và thời điểm tổ chức thi.
• Một số trường Đại học có thể có quy chế tính điểm riêng cho một số ngành học đặc thù.

Ưu nhược điểm của thi tốt nghiệp THPT và thi đại học

Cả thi tốt nghiệp và thi đại học đều có những ưu điểm và nhược điểm riêng.

Thi tốt nghiệp THPT

Thi tốt nghiệp giúp học sinh hoàn thành chương trình học tại trường phổ thông và nhận được bằng tốt nghiệp, đồng thời đánh giá kiến thức và kỹ năng của học sinh sau quá trình học tập. Điều này giúp học sinh có thể tiếp tục học tập ở trình độ cao hơn hoặc tham gia vào công việc sau khi tốt nghiệp.

Tuy nhiên, thi tốt nghiệp cũng có nhược điểm. Một trong những nhược điểm là việc thi tốt nghiệp chỉ đánh giá kiến thức của học sinh tại một thời điểm cụ thể, không thể đánh giá được sự phát triển và tiến bộ của học sinh trong suốt quá trình học tập. Ngoài ra, việc thi tốt nghiệp cũng có thể tạo ra áp lực lớn cho học sinh, đặc biệt là trong việc chuẩn bị và thi kỳ thi cuối cùng này.

Thi đại học (cũ)

Trái ngược với thi tốt nghiệp, thi đại học đánh giá năng lực và kiến thức của sinh viên để xét tuyển vào các trường đại học. Một trong những ưu điểm của thi đại học là nó cung cấp cơ hội cho sinh viên tiếp tục học tập ở trình độ cao hơn và phát triển sự chuyên môn trong lĩnh vực mà họ quan tâm. Thi đại học cũng đánh giá sự phát triển và tiến bộ của sinh viên trong suốt quá trình học tập, giúp xác định khả năng học tập và năng lực của sinh viên.

Tuy nhiên, thi đại học cũng có nhược điểm. Một trong những nhược điểm là áp lực thi cử cao và cạnh tranh gay gắt trong việc xét tuyển vào các trường đại học. Điều này có thể gây stress và áp lực cho sinh viên trong quá trình chuẩn bị và thi kỳ thi đại học. Ngoài ra, việc thi đại học cũng đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và đầu tư thời gian và công sức lớn từ phía sinh viên.

Giữa thi tốt nghiệp và thi đại học lựa chọn nào phù hợp nhất?

Khi đứng trước quyết định lựa chọn giữa thi tốt nghiệp và thi đại học, có một số yếu tố cần xem xét. Đầu tiên, hãy xác định mục tiêu và nhu cầu cá nhân của bạn. Nếu bạn muốn hoàn thành chương trình học tại trường phổ thông và nhận được bằng tốt nghiệp, thi tốt nghiệp là lựa chọn phù hợp. Tuy nhiên, nếu bạn muốn tiếp tục học tập ở trình độ cao hơn và phát triển sự chuyên môn trong lĩnh vực mà bạn quan tâm, thi đại học là lựa chọn tốt nhất.

Tóm lại, từ năm 2015, thi tốt nghiệp THPT đã thay thế hoàn toàn thi đại học truyền thống. Kỳ thi này vừa xác nhận tốt nghiệp, vừa có thể dùng cho xét tuyển đại học. Tuy vậy, với sự phân hóa năng lực thí sinh hiện nay, kết hợp thi ĐGNL/ĐGTD hoặc các phương thức học bạ/chứng chỉ sẽ là chiến lược thông minh cho sĩ tử. Chuẩn bị kỹ càng, định hướng chiến lược rõ ràng sẽ giúp bạn chạm gần hơn đến ước mơ đại học.